بزرگترین غده بدن است، عمدتاً در ناحیه هیپوکندریوم راست و اپی­گاستریک قرار دارد و به هیپوکندریوم چپ کشیده میشود.

کبد طیف وسیعی از عملکردها را انجام می دهد. از جمله:

• ذخیره سازی گلیکوژن، ویتامین و مواد معدنی،
• سنتز پروتئین های پلاسما مانند صفرا ، آلبومین ، گلوبولین ، پروتئین C ، فاکتور رشد، فاکتورهای لخته سازی و ..
• پاکسازی گلبول های قرمز آسیب دیده و باکتری ها توسط فاگوسیتوز
• انتقال بیولوژیکی سموم ، هورمونها و داروها

بیشتر قسمت های کبد در بالا توسط دنده­ها و غضروف­های دنده­ای پوشیده شده است. این عضو در شخص زنده، قهوه­ای متمایل به قرمز بوده و از نظر قوام نرم و بسیار شکننده است.

سطوح کبد عبارتند از:

یک سطح دیافراگمی در جهات قدامی، فوقانی و خلفی

یک سطح احشایی در جهت تحتانی

موقعیت آناتومیکی

کبد عمدتاً در قسمتهای هیپوکندریوم راست (ناحیه ی زیر غضروف دنده ها) و قسمتهای اپیگاستریک (ناحیه ی روی معده) قرار دارد و تا هیپوکندریوم چپ گسترش می یابد.

برای شناخت موقعیت آناتومیکی کبد ابتدا به بررسی سطوح بیرونی آن و لیگامان های مرتبط با آن می پردازیم.

سطح احشایی

سطح احشایی کبد با صفاق احشایی پوشیده شده، مگر در حفره مربوط به کیسه صفرا و در پورت کبدی(Porta Hepatis). ساختارهای مجاور آن عبارتند از: مری- بخش قدامی راست معده- بخش فوقانی دوازدهه- چادرینه کوچک- کیسه صفرا- خم کولیک راست- نیمه راست کولون عرضی- کلیه راست- غده فوق کلیوی راست

پورت کبدی به عنوان نقطه­ای برای ورود شریانهای کبدی و ورید پورت به کبد و خروج مجاری کبدی عمل میکند.

سطح دیافراگمی

سطح دیافراگمی کبد که صاف و گنبدی شکل است، در برابر سطح تحتانی دیافراگم قرار میگیرد. بن­بست­های ساب­فرنیک و هپاتورنال با آن همراه هستند.

• بن­ بست ساب­فرنیک سطح دیافراگمی کبد را از دیافراگم جدا میکند و توسط رباط داسی شکل (Falciform Ligament) به مناطق راست و چپ تقسیم میشود.
• بن­ بست هپاتورنال بخشی از حفره صفاقی در طرف راست بین کبد و کلیه راست و غده فوق کلیوی راست است.

بن­بستهای ساب­فرنیک و هپاتورنال در جلو در امتداد یکدیگر هستند.

ساختارهای مجاور سطح دیافراگمی در قدام عبارتند از: دیافراگم- حاشیه دنده­ای چپ و راست- پلورای چپ و راست- حاشیه پایینی هر دو ریه- زائده زایفوئید و دیواره قدامی شکم

رباط­های همراه

چین­های اضافی صفاق، کبد را به معده(رباط هپاتوگاستریک)، دوازدهه(رباط هپاتودئودنال) و دیافراگم(رباط­های مثلثی راست و چپ و رباط­های کرونر قدامی و خلفی) متصل میکنند. کبد همچنین توسط رباط داسی شکل به دیواره قدامی شکم متصل میشود.

منطقه برهنه کبد، بخشی از کبد بر روی سطح دیافراگمی است که در آن جا، هیچ صفاقی بین کبد و دیافراگم وجود ندارد. مرز قدامی منطقه برهنه توسط انعطافی از صفاق موسوم به رباط کرونر قدامی مشخص میشود.

جایی که رباط­های کرونر در طرف خارج به هم میرسند، رباط­های مثلثی راست و چپ را میسازند.

لوب های کبد

کبد توسط رباط­های داسی شکل (Falsiform Lig.) در جلو و بالا، توسط شکاف رباط گرد (Ligamentum Teres) در پایین و شکاف رباط وریدی (Ligamentum Venosum) در عقب، به دو لوب راست و چپ تقسیم میشود. لوب راست از لوب چپ بزرگتر است (حدود پنج ششم کبد را تشکیل میدهد) و لوبهای مربعی و دمی کبد از این لوب بزرگ کبد منشأ میگیرند:

لوب مربعی(Quadrate Lobe)

• در بخش قدامی سطح احشایی کبد مشاهده میشود و در طرف چپ توسط شکاف مربوط به رباط گرد، در طرف راست توسط حفره مربوط به کیسه صفرا و از پایین توسط کنار تحتانی کبد محصور است. کنار تحتانی کبد به صورت یک تیزی در جلو و پایین کبد مشخص است.

لوب دمی(Caudate lobe)

• در بخش خلفی سطح احشایی کبد مشاهده میشود و در طرف چپ توسط شکاف مربوط به رباط وریدی، در طرف راست توسط ناودان مربوط به IVC و از پایین توسط پورت کبدی محصور است.

ناف کبدی(Porta Hepatis)

شیار عرضی و عمیقی است به طول 5 سانتی­متر که در سطح پایینی لوب راست کبد و در بین لوب دمی در بالا و عقب و لوب مربعی در پایین و جلو جای دارد. ورید پورت، شریان هپاتیک و شبکه عصبی هپاتیک از طریق آن به کبد وارد و مجاری کبدی راست و چپ و چند رگ لنفی از آن خارج میشوند. ترتیب در ناف کبدی از عقب به جلو عبارتست از؛ ورید پورت، شریان هپاتیک و مجاری صفراوی.

خونرسانی

کبد از یک منبع خونرسانی دوگانه برخوردار است:

شریان کبدی (۲۵٪) – ساختارهای غیر پارانشیمی کبد را با خون شریانی تغذیه می کند. از تنه سلیاک منشا گرفته شده است.

ورید پرتال کبدی (۷۵٪) – کبد را با خون کم اکسیژن تغذیه کرده و مواد مغذی جذب شده از روده کوچک را حمل می کند. خونرسانی غالب به پارانشیم کبد بر عهده ی ورید پورت است و به کبد این امکان را می دهد تا عملکردهای مرتبط با روده مانند سم زدایی را انجام دهد.

خون وریدی را ورید هپاتیک از کبد خارج میکند که خود از بهم پیوستن چند ورید مرکزی ایجاد می شود. ورید هپاتیک در آخر به IVC می ریزد.

تخلیه وریدی

سینوزوئیدها به وریدهای لوبولی تخلیه شده و وریدهای لوبولی با پیوستن به یکدیگر، وریدهای ساب لوبولار را تشکیل می­دهند. این وریدها نیز به هم پیوسته و به IVC میریزند.

وریدهای هپاتیک در دو گروه بالایی و پایینی دسته بندی می­شوند. گروه بالایی شامل سه ورید بزرگ(بالایی، چپ و میانی) بوده که در بخش بالایی ناودان کاوال مستقیماً به IVC می­پیوندند. گروه پایینی را تعداد متغیری ورید تشکیل می­دهند(وریدهای لوب راست و لوب دمی) که در بخش پایینی ناودان به IVC منتهی می­شوند.

کبد شایع­ترین محل برای متاستازهای توموری است. خون وریدی دستگاه گوارش به همراه تومور اولیه توسط ورید پورت به کبد تخلیه میشود.

عصب­ گیری

تامین عصب پارانشیم کبد توسط hepatic plexus ، که شامل الیاف عصبی سمپاتیک (سلیاک) و پاراسمپاتیک (عصب واگ) است ، درونی می شود. ین اعصاب توسط رباط­های صفاقی متصل به کبد، به این عضو می­رسند. این الیاف در porta hepatis وارد کبد می شوند و مسیر شاخه های شریان هپاتیک و ورید پورتال را دنبال می کنند.

کپسول گلیسون (پوشش فیبروزی کبد) ، توسط شاخه های  lower intercostal nerves عصب دهی می شود. اتساع کپسول باعث درد شدید و موضعی (local pain) می شود.

سگمان­های کبد

کبد بر اساس خونرسانی شریانی و پورتی و تخلیه صفراوی به هشت سگمان تقسیم میشود.

صفحه اصلی(Principal Plane) کبد را به دو نیمه با اندازه تقریباً برابر تقسیم میکند. این خط فرضی از درون حفره کیسه صفرا تا IVC میگذرد. در همین صفحه میتوان ورید کبدی میانی را یافت. لوبهای کبد به لحاظ اندازه مساوی نیستند و ارتباط چندانی با آناتومی جراحی ندارند اما با اطلاع از جزئیات سگمان­ها، جراحی­های موفقی را میتوان در بیماران مبتلا به متاستازهای توموری انجام داد.

لوب دمی به عنوان سگمان  Iتعریف و مابقی سگمانها در جهت عقربه ­های ساعت تا سگمان XIII  شماره گذاری میشوند. این تقسیم بندی در بین افراد تا حد زیادی ثابت است.

آناتومی کبد (Liver)

آناتومی مقطعی کبد روی کلیشه های سی تی اسکن و سونوگرافی

مطلب آناتومی کبد (Liver) برگرفته از:  نشریه پرتو ( 4)

نویسندگان : امین ذوالفقاری و مریم ذوالفقاری و محمد مشرفی
دانشجویان رشته کارشناسی رادیولوژی

جهت نشر محتوای نشریات خود می توانید با ما در ارتباط باشید، هدف ما در “پرتو رسانه” رشد محتوای آموزشی با ارزش در رشته رادیولوژی می باشد.