عملکرد دستگاه تنفسی را می توان به دو بخش تقسیم کرد: بخش هدایتگر(conducting portion) و بخش تنفسی(respiratory portion).

 بخش هدایتگر ریه هوا را از خارج از بدن به داخل منتقل می کند و آن را گرم و مرطوب می کند. تبادل گاز در قسمت تنفسی رخ می دهد.

آناتومی دستگاه تنفسی:
از نظر ساختاری ، دستگاه تنفسی به دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی تقسیم می شود. دستگاه تنفسی فوقانی شامل حفره بینی ، حفره دهان ، حلق و ساختارهای مرتبط با آنها است.

آناتومی دستگاه تنفسی (بخش اول)
دستگاه تنفسی تحتانی شامل نای ، برونش ، برونشیول و آلوئول هاست.

این نواحی در جنین نسبتا دیرهنگام ایجاد می شود که هنگام تولد زودرس نوزادان می تواند مشکلاتی ایجاد کند.

نای (trachea) ، برونش(bronchi) و برونشیول ها(bronchioles) سیستمی از مجاری هوایی را به نام درخت tracheobronchial تشکیل می دهند که هوا را به داخل ریه ها منتقل می کند. این راههای هوایی در ناحیه گردن و قفسه سینه قرار دارند.

آناتومی دستگاه تنفسی (بخش اول)
در ادامه به موقعیت آناتومیکی، ساختار و منابع عصبی-عروقی راههای هوایی خواهیم پرداخت.

نای (trachea):

موقعیت آناتومیکی:

نای در لبه ی تحتانی غضروف کریکوئید در گردن و در ادامه ی حنجره بوجود می آید و به سمت مدیاستین فوقانی حرکت می کند ، در سطح زاویه استرنال (محل ایجاد برونش اصلی راست و چپ) دوشاخه می شود. نای در قسمت قدامی مری قرار دارد و کمی به سمت راست می چرخد.

ساختار:

نای مانند سایر راه های هوایی تنفسی بزرگ، توسط ساختار های غضروفی، همیشه بازمی مانند. انتهای آزاد این حلقه ها توسط عضله trachealis حمایت می شوند.
نای و برونش توسط سلولهای اپیتلیوم پوشانده شده اند که پیوسته موکوز ترشح می کنند. این عمل برای به دام انداختن ذرات استنشاق شده و عوامل بیماری زا و خروج آنها از مجرای هوایی ضروری می باشد.
در محل جدا شدن برونشهای اولیه، برآمدگی از جنس غضروف به نام کارینا بصورت قدامی-خلفی بین ورودی برونشها کشیده می شود که حساس ترین ناحیه نای برای تحریک رفلکس سرفه است و در برونکوسکوپی دیده می شود.

تامین عصبی-عروقی (neurovascular supply):

عصبدهی حسی نای توسط عصب راجعه حنجره(recurrent laryngeal nerve) انجام می شود.

تأمین شریانی از شاخه‌های تراکیال شریان تحتانی تیروئید (inferior thyroid artery) تأمین می شود ، در حالی که تخلیه وریدی از طریق وریدهای brachiocephalic، azygos و accessory hemiazygos انجام می شود.

برونش(bronchi):
در سطح زاویه استرنال ، نای به برونش اصلی راست و چپ تقسیم می شود. برونش ها برای ایجاد برونشهای ثانویه منشعب می شوند. هر برونش ثانویه یک لوب ریه را تأمین می کند و چندین برونش سگمنتال را به وجود می آورد.
برونش های اصلی همراه با شاخه های شریان ریوی و وریدها، ریشه (root) ریه ها را تشکیل می دهند.

ساختار:

    برونش اصلی راست – پهن تر و کوتاه تر است و به صورت عمودی تر نسبت به برونش چپ قرار میگیرد. از نظر بالینی، این امر منجر به بروز بیشتر استنشاق foreign body می شود. همانگونه که در شکل زیر ملاحظه می کنید قبل از وارد شدن برونش اصلی راست به ناف ریه (hilum) ، برونش لوب فوقانی بوجود می آید.

    برونش اصلی چپ – از زیر قوس آئورت عبور می کند تا به ناف(hilum) ریه چپ برسد.

درون ریه ها، شاخه اصلی (اولیه) برونش به برونش های لوبار (ثانویه) تبدیل می شود. هر برونش ثانویه یک لوب ریه را تأمین می کند، بنابراین 3 برونش لوبار راست و 2 برونش لوبار چپ وجود دارد. برونش های لوبار سپس به چندین برونش سگمنتال (سوم) تقسیم می شوند ، که هر یک از بخش های برونشی-ریوی را تأمین می کنند. بخش های برونشی-ریوی زیرمجموعه های لوب های ریه هستند و به عنوان واحد عملکردی ریه ها شناخته می شوند.

ساختار برونش ها بسیار شبیه به نای است ، اگرچه تفاوت هایی در شکل غضروف آنها مشاهده می شود. در برونشهای اصلی، حلقه های غضروف کاملاً لومن را محاصره می کنند. با این حال غضروف برونش لوبار و سگمنتال کوچکتر فقط به شکل هلالی یافت می شود.

تامین عصبی-عروقی (neurovascular supply):
عصب برونش ها از شاخه های ریوی عصب واگ (CN X) تامین می شود. خون رسانی به برونش ها از شاخه های عروق برونشیال و تخلیه وریدی به ورید های برونشیال انجام می شود.

برونشیول ها (bronchioles):
برونشهای سگمنتال به شاخه های مجزا تقسیم شده و چندین راه هوایی کوچکتر (برونشیولها) را تشکیل دهند.

ساختار:

کوچکترین راه های هوایی (برونشیولها) حاوی سلولهای غضروفی یا سلولهای ترشح مخاط نیستند. در عوض ، سلول های کلاب (club cells) لیپوپروتئین سورفاکتانت تولید می کنند که برای جلوگیری از چسبیدن دیواره های راه های هوایی کوچک در حین بازدم مؤثر است. برونشیولها در نهایت به عنوان برونشیولهای انتهایی (terminal bronchioles) پایان می یابد. برونشیولهای انتهایی به برونشیولهای تنفسی تقسیم می شوند، که با حضور آلوئولهایی که از لومنهایشان امتداد دارد قابل تشخیص است.

آلوئول ها کیسه های کوچک پر از هوا با دیواره های نازک (اپیتلیوم سنگفرشی ساده) هستند و مکان های تبادل گازی در ریه ها هستند. در مجموع حدود 300 میلیون آلوئول در ریه های انسان بالغ وجود دارد که مساحت زیادی برای تبادل گاز فراهم می کند.

نکته بالینی:
آسم یک اختلال التهابی مزمن در مجاری هوایی است که با حساسیت ، انسداد برگشت پذیر و برونکواسپاسم مشخص می شود.
تغییر شکل مسیرهای هوایی باعث افزایش ضخامت عضلات صاف در اطراف برونشیول ها، آسیب دیدن اپیتلیوم و ضخیم شدن غشای پایه می شود.

“حملات آسم” تشدید حاد بیماری است که به موجب آن یک عامل (به عنوان مثال آلرژن ها ، ورزش) باعث التهاب ناگهانی و انقباض عضله صاف در اطراف برونشیول ها (برونکواسپاسم) می شود. باریک شدن مجاری هوایی و ایجاد مشکل در تنفس و خس خس سینه، از ویژگی های بارز آسم است.

آناتومی ریه ها:
ریه ها ارگان های اصلی تنفس در بدن هستند. آنها در قفسه سینه و در دو طرف مدیاستین قرار دارند.
وظیفه ریه ها اکسیژن رسانی به خون است. آنها با هدایت هوای دم در تماس نزدیک با خون کم اکسیژن در مویرگهای ریوی به این هدف دست می یابند.

موقعیت و روابط آناتومیک:

ریه ها در دو طرف مدیاستین، درون حفره قفسه سینه قرار دارند. هر ریه توسط یک حفره پلورال (pleural cavity) احاطه شده است که شامل دو لایه پرده جنب احشایی و جداری (visceral and parietal pleura) می باشد.
سطح داخلی هر دو ریه در مجاورت چندین ساختار درون مدیاستن قرار دارد که در جدول زیر مشاهده می کنید:

ساختار ریه:
ریه ها تقریباً مخروطی شکل هستند و دارای قله(apex) ، پایه(base) ، سه سطح(surface) و سه مرز(border) می باشند
ریه چپ کمی از سمت راست کوچکتر است که به دلیل وجود قلب است.

هر ریه شامل موارد زیر است:
قله(apex) – انتهای فوقانی ریه که بالاتر از سطح دنده 1 قرار می گیرد و به کف گردن ختم می شود.
پایه(base) – سطح تحتانی ریه ، که بر روی دیافراگم قرار دارد.
لوب ها (دو یا سه عدد) – قسمت های مختلف با شکاف های درون ریه (fissures) از هم جدا می شوند.
سطوح (سه عدد) – سطوح مختلف ریه ها با توجه به ناحیه مجاور آنها در قفسه سینه نامگذاری می شوند که عبارت اند از:
سطح دنده ای(costal)، سطح مدیاستینال(mediastinal) و سطح دیافراگمی(diaphragmatic)

مرزها (سه) – لبه های ریه مرزهای قدامی ، تحتانی و خلفی را تشکیل می دهند.

لوب ها(lobes):
تعداد لوب ها در ریه راست و چپ متفاوت است. ریه راست دارای سه لوب است: فوقانی ، میانی ​​و تحتانی.
لوب ها توسط دو شکاف از یکدیگر تقسیم می شوند:
شیار مایل (Oblique fissure) – از مرز تحتانی ریه در جهت فوقانی-خلفی حرکت می کند ، تا اینکه با مرز خلفی ریه تلاقی کند.
شیار افقی (Horizontal fissure) – به صورت افقی از استرنوم، در سطح دنده 4 حرکت می کند و به شیار مایل می رسد.
ریه چپ حاوی لوب های فوقانی و تحتانی است که با شیار مایل از هم جدا می شوند.

آناتومی دستگاه تنفسی (بخش اول)
سطوح:

سه سطح ریوی وجود دارد که هر یک مربوط به ناحیه ای از قفسه سینه است.
سطح مدیاستینال ریه با سطح جانبی(lateral surface) مدیاستین میانی مجاورت دارد. ناف ریه (جایی که ساختارهای مختلف به ریه وارد و از ریه خارج می شوند) در این سطح قرار دارد.
پایه(base) ریه توسط سطح دیافراگمی تشکیل می شود. پایه ریه روی گنبد دیافراگم قرار می گیرد و شکل مقعر دارد. این تقعر در ریه راست به دلیل موقعیت بالاتر دیافراگرم روی کبد عمیق تر است.

سطح دنده ای ریه صاف و محدب است. با سطح داخلی دیواره قفسه سینه در ارتباط است و آن را از دنده ها و عضلات بین دنده ای داخلی جدا می کند.

مرز ها (borders):
مرز قدامي ريه با همگرايي سطوح مدياستال و دنده اي تشکيل مي شود. در ریه سمت چپ ، مرز قدامی توسط شکافی عمیق مشخص شده است که توسط قله قلب ایجاد می شود و به عنوان شکاف قلبی (cardiac notch) شناخته می شود.
مرز تحتانی پایه ریه را از سطوح دنده ای و مدیاستینال جدا می کند.
مرز خلفی صاف و گرد است (بر خلاف مرزهای قدامی و تحتانی ، که تیز هستند) و توسط تلاقی خلفی سطوح دنده ای و مدیاستینال تشکیل شده است.

ریشه(root) و ناف(hilum) ریه:
ریشه(root) ریه مجموعه ای از ساختارهایی است که ریه را از مدیاستین معلق می کند. هر ریشه حاوی برونش ، شریان ریوی ، دو ورید ریوی ، عروق برونشیال ، شبکه اعصاب ریوی و عروق لنفاوی است.

تمام این ساختارها از طریق ناف به ریه وارد می شوند یا از آن خارج می شوند.
(ناف ریه یک ناحیه به شکل گُوِه (wedge shaped) است که بر روی سطح مدیاستینال ریه قرار دارد.)

منابع:

Teachmeanatomy.info

Netter atlas of anatomy

Applied radiological anatomy