آناتومی سیستم ادراری (آناتومی حالب و مثانه)
آناتومی سیستم ادراری (آناتومی حالب و مثانه)
این مقاله شامل آناتومی حالب و مثانه، تنوع آناتومیکی کلیه و حالب می باشد.
برای مطالعه مقاله اول آناتومی سیستم ادراری که شامل جنین شناسی سیستم ادراری و آناتومی کلیه ها است، در اینجا کلیک نمایید.
آناتومی میزنای یا حالب (ureter anatomy):
حالب ها شامل دو لوله ضخیم هستند که وظیفه انتقال ادرار از کلیه به مثانه را بر عهده دارند.
آنها تقریباً 25 سانتی متر طول دارند و به صورت دو طرفه واقع شده اند و هر حالب یک کلیه را تخلیه می کند.
موقعیت آناتومیک (anatomical position):
حالب در شکم به از انتهای لگنچه شروع و به حفره لگن ختم می شود (جایی که به مثانه تخلیه می شود)
از این رو دوره آناتومیکی مجرای ادرار را می توان به اجزای شکمی و لگن تقسیم کرد.
بخش شکمی حالب:
حالب از لگنچه بوجود می آید. لگنچه ادرار را از major calyces دریافت می کند. نقطه ای که لگنچه برای تشکیل حالب باریک می شود ، به عنوان محل اتصال حالب و لگنچه (ureteropelvic junction) شناخته می شود.
پس از خروج از ureteropelvic junction، حالب از طریق شکم ، در امتداد سطح قدامی عضله پزواس ماژور پایین می رود.
در ناحیه اتصالات ساکروایلیاک ، حالبها وارد حفره لگن می شوند. در این مرحله ، آنها همچنین از تقاطع شریانهای common iliac عبور می کنند.
بخش لگنی حالب:
در حفره لگنی حالب به طرف دیواره های جانبی لگن حرکت می کنند. در سطح ستون فقرات ایسکیال ، آنها بصورت anteromedially می چرخند و در یک صفحه عرضی به سمت مثانه حرکت می کنند.
با رسیدن به مثانه ، حالب دیواره ی جانبی مثانه را به صورت ابلیک سوراخ می كنند و یک دریچه یک طرفه ایجاد می کند ، که در آن فشار داخلی بالا، مجرای حالب را بسته و از برگشت برگشت ادرار جلوگیری می کند.
تامین عصبی-عروقی (vascular and nerve supply):
حالب ساختاری است که از طریق ureteric bud از مجرای مزونفریک ایجاد شده است ، و سپس کلیه را در طی صعود خود به وضعیت نهایی در رتروپریتونیوم دنبال می کند.
این دوره صعودی باعث می شود که مجرای ادرار در طی مسیر خود عروق (شریان ها ، وریدها و عروق لنفاوی) با منشاء مختلف را بدست آورد. خونرسانی شریانی به حالب را می توان به شکم و لگن تقسیم کرد:
شکم – شریان کلیوی ، شریان بیضوی / تخمدانی و شاخه های حالب(مستقیماً از آئورت شکمی)
لگن – شریان های وزیکال فوقانی و تحتانی (superior and inferior vesical arteries)
تخلیه وریدی توسط عروقی انجام می شود که با شریان های فوق الذکر مطابقت دارند.
انتقال عصبی به حالب از طریق پلکسوس کلیوی ، بیضه / تخمدان و هیپوگاستریک تحویل داده می شود. الیاف حسی از حالب در T11-L2 وارد نخاع می شوند ، در حالی که درد حالب به آن قسمت های پوستی ارجاع می شود.
آناتومی حالب و مثانه
تنوع آناتومیک کلیه و حالب(anatomical variation) :
همان گونه که در شکل بالا مشاهده می کنید، حالت A نشانگر عدم وجود کلیه سمت راست است که بعلت عدم ایجاد جوانه حالب (ureteric bud) می باشد.
حالت B نمایانگر تقسیم ناقص جوانه و دوشاخه شدن حالب سمت چپ (bifid ureter) شده است.همچنین در شکل B به علت عدم بالا آمدن کلیه راست و قرار گیری در حفره ی شکم، کلیه لگنی (pelvic kidney) به وجود آمده است.
کلیه های به هم چسبیده در شکل C(fused kidney) به دلیل عبور کلیه یک طرف به طرف مقابل انجام می شوند
کلیه لگنی ذوب شده ناشی از عدم صعود هر دو کلیه به حفره ی شکم (D)
شکل E یک کلیه مضاعف را در سمت چپ نشان می دهد که نتیجه تقسیم کامل جوانه حالب است و در سمت راست ، یک کلیوی بیش از حد چرخیده است که منجر به اتصال با لگنچه به صورت روبرو می شود
. دو جوانه حالب منجر به ایجاد کلیه و حالب اضافی (F) می شود.
آناتومی حالب و مثانه
آناتومی رادیولوژیک کلیه(kidney radiologic anatomy)
آناتومی حالب و مثانه
آناتومی مثانه(bladder anatomy):
مثانه یکی از اصلی ترین ارگان های دستگاه ادراری است که دو نقش اصلی را در بدن ایفا می کند:
ذخیره موقت ادرار: مثانه ارگان توخالی با دیواره های قابل کشش است. دارای یک پوشش داخلی چندلایه (معروف به rugae) است که به آن اجازه می دهد تا 300 تا 400 میلی لیتر ادرار در یک فرد بزرگسال سالم داشته باشد.
کمک به خروج ادرار: ساختمان عضلانی مثانه در هنگام خروج ادرار با باز شدن همزمان اسفنکترها منقبض می شود
ظاهر مثانه بسته به میزان ادرار ذخیره شده متفاوت است. وقتی پر شد ، بیضی شکل است و هنگام خالی شدن توسط روده پوشاننده آن صاف می شود.
مثانه از چند جزء مختلف ساخته شده که عبارتند از:
Apex – در بالا واقع شده و در سمت دیواره شکم قرار دارد. این بخش توسط رباط نافی میانی median umbilical ligament)) به ناف متصل می شود.
body – قسمت اصلی مثانه، بین اپکس و فوندوس قرار دارد
Fundus یا پایه – در بخش خلفی واقع شده است. تقریبا مثلثی شکل است و نوک مثلث در سمت عقب قرار دارد.
neck – گردن مثانه گروهی از عضلات است که مثانه را به حالب وصل می کند و از به هم پیوستن فوندوس و دو سطح inferolateral شکل گرفته است.
بخش عضلانی مثانه(bladder muscles) :
عضله مثانه در ذخیره و تخلیه ادرار نقش اساسی دارد.
به منظور انقباض در هنگام ادرار ، دیواره مثانه حاوی عضله صاف تخصص یافته (معروف به عضله detrusor) است. الیاف آن از جهت های مختلفی عصب گیری می شوند ، بنابراین یکپارچگی ساختاری را هنگام انقباض حفظ می کنند.همینظور از طریق سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک هم عصب دریافت می کند.
همچنین دو اسفنکتر عضلانی در میزراه وجود دارد:
اسفنکتر مجرای داخلی:
در جنس مذکر: از الیاف صاف دایره ای تشکیل شده است ، که تحت کنترل خود مختار (autonomic) هستند. در هنگام دفع از بازگشت ادرار جلوگیری می شود و همچنین مانع بازگشت منی در موقع انزال می شود
در جنس مونث: به عنوان اسفنکتر عملکردی (functional) شناخته می شود (یعنی عضله اسفنکتر وجود ندارد و عمل اسفنگتر را در واقع، گردن مثانه و انتهای پروگزیمال میزراه انجام می دهند)
اسفنکتر مجرای ادراری خارجی – در هر دو جنس ساختار یکسانی دارد. و از جنس عضله اسکلتی است و تحت کنترل ارادی است است. با این حال ، در مردان مکانیسم اسفنکتر خارجی پیچیده تر است ، زیرا با فیبرهای عضله rectourethralis و عضله levator ani ارتباط دارد.
در کف مثانه ناحیه مثلثی به نام تریگون وجود دارد که توسط سه دهانه تشکیل می شود. دو مورد از دهانه ها را حالب می سازد و در واقع قاعده ی تریگون را تشکیل می دهد. دریچه های کوچک، مخاط این دهانه ها را پوشانده و به ادرار اجازه ورود به مثانه را می دهند اما از برگشت مجدد آن از مثانه به داخل حالب جلوگیری می کنند.
سومین دهانه ، در راس تریگون ، ابتدای میزراه (urethra) است. عضله detrusor این دهانه را محاصره می کند تا اسفنکتر مجرای ادرار داخلی (internal urethral sphincter) را تشکیل دهد.
بر خلاف بقیه قسمت های مثانه داخلی ، تریگون دارای دیواره های صاف است (بدلیل اختلاف در منشا جنینی: تریگون با ادغام دو مجرای مزونفریک در قاعده مثانه ایجاد می شود)
آناتومی حالب و مثانه
خونرسانی (vascular supply):
عروق مثانه در درجه اول از شریان ایلیاک داخلی (internal iliac artery) گرفته می شود.
تامین شریانی از طریق شاخه وزیکال فوقانی شریان ایلیاک داخلی است. در مردان ، توسط شریان وزیکال تحتانی ، و در زنان توسط شریان های واژینال تکمیل می شود. در هر دو جنس ، شریانهای ابتراتور وگلوتئال تحتانی نیز ممکن است در خونرسانی نقش داشته باشند.
تخلیه وریدی توسط شبکه وریدی وزیكال (vesical venous plexus) حاصل می شود كه درون وریدهای ایلیاک داخلی تخلیه می شود. شبکه وزیکال در مردان با شبکه وریدی پروستات (plexus of Santorini) در فضای رتروپوبیک ارتباط دارد.
آناتومی حالب و مثانه
تأمین اعصاب (nerve supply):
کنترل عصبی مثانه پیچیده است.
مثانه از هر دو بازوی اتونومیک (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) و سوماتیک سیستم عصبی استفاده می کند:
عصب سمپاتیک – هیپوگاستریک (T12 – L2). باعث انبساط عضله detrusor می شود و باعث احتباس ادرار می شود.
پاراسمپاتیک – عصب لگن (S2-S4). افزایش سیگنال های این عصب باعث انقباض عضله detrusor و تحریک حالت ادرار می شود.
عصب سوماتیک – pudendal nerve (S2-4)-. اسفنکتر خارجی میزراه را عصب دهی می کند و کنترل داوطلبانه بر روی دفع ادرار را فراهم می کند.
علاوه بر اعصاب ادرارآور مثانه ، اعصاب حسی(sensory) نیز وجود دارند که به مغز گزارش می شوند. آنها در دیواره مثانه حضور دارند و هنگام پر شدن مثانه ،سیگنال نیاز به ادرار کردن را ارسال می کنند.
رفلکس کشش مثانه
رفلکس کشش مثانه یک رفلکس نخاعی ابتدایی است که در پاسخ به کشش دیواره مثانه باعث ایجاد تحریک می شود. شبیه به رفلکس نخاعی عضلانی مانند رفلکس پاتلا است.
مثانه با ادرار پر می شود و دیواره مثانه متسع می شود. اعصاب حسی کشش را تشخیص داده و این اطلاعات را به نخاع منتقل می کنند.
نورونها در داخل نخاع ، سیگنال را به عصب لگن منتقل می کنند.
عصب لگن برای انقباض عضله دترسور و ادرار کردن عمل می کند.
اگرچه این رفلکس پس از کودکی غیر کاربردی است ، باید در آسیب های ستون فقرات (که در آن سیگنال مهارکننده نمی تواند به مثانه برسد) و در بیماری های عصبی (در جایی که مغز قادر به تولید سیگنال مهارکننده نیست) در نظر گرفته شود.
آناتومی رادیولوژیک مثانه (bladder radiological anatomy):
منابع:
Netter anatomy atlas
Applied radiological anatomy
آناتومی حالب و مثانه