آناتومی سیستم ادراری(بخش اول)

آناتومی سیستم ادراری

این مقاله شامل جنین شناسی سیستم ادراری و آناتومی کلیه ها است.

 

آناتومی دستگاه ادراری (Urinary system anatomy):

کارکردهای اصلی دستگاه ادراری شامل موارد زیر است :

•  دفع فرآورده های متابولیک مانند اسید اوریک ، اوره و کراتینین.
•  حفظ تعادل الکترولیت، آب و PH
•  تنظیم فشار خون، حجم خون و تعداد گلبول های قرمز و تولید ویتامین D

 

جنین شناسی (embryology):

دستگاه ادراری از کلیه ها ، حالب ها ، مثانه و مجرای ادرار تشکیل شده است. ناحیه ای از مزودرم میانی در رویان که به عنوان برآمدگی ادراری-تناسلی urogenital ridge شناخته می شود ، باعث ایجاد این ساختارها می گردد

در جنین ،سیستم ادراری از پیدایش سه سیستم متوالی ایجاد می شوند.

• ابتدا پرونِفروز (pronephros) در هفته چهارم تکامل ظاهر می شود و به سرعت از بین می رود.
• مزونِفروس(mesonephros) به استثنای مجرای آن ،(مجرای مزونفریک) که سیستم مجاری تولید مثل مردان را تشکیل می دهد ، توسعه می یابد و در پایان ماه دوم از بین می رود.
• متانِفروس (metanephros) سومین و آخرین عضو دفع کننده ادرار است که در هفته ی پنجم ایجاد و در پایان هفته دوازدهم فعال می شود تبدیل به یک کلیه دائمی می شود

متانفروس از دو منبع ایجاد می شود:

سیستم جمع کننده که ازجوانه مجاری ادراری (ureteric bud) منشا گرفته و به حالب (ureter) ، لگنچه کلیوی (renal pelvic)، کالیس های بزرگ و کوچک (major and minor calyces) و لوله های جمع کننده ادرار (collecting tubules) تمایز می یابند.

سیستم دفع کننده ادرار که از توده متانفروژنیک مزودرم منشا گرفته و به واحدهای نفرونی (لوله های پیچ خورده پروگزیمال و دیستال ، لوپ های هنله و کپسول بومن) متمایز می شود.

تکامل کلیه (kidney development):

کلیه متانفریک در ابتدا و قبل از صعود به شکم، در ناحیه لگن ایجاد می شود. در لگن ، کلیه خون خود را از شاخه لگنی آئورت نزولی دریافت می کند و هرچه بالاتر می رود ، شریان های جدیدی از آئورت شکمی، خون کلیه را تأمین می کنند. عروق لگنی معمولاً از بین می روند ، اما ممکن است به عنوان شریان های کلیوی اضافی باقی بمانند.

تکامل مثانه و میزراه (urethra and bladder development) :

مثانه و میزراه درنهایت از  cloaca(ساختاری از جنس hindgut که یک اتاقک (chamber) مشترک برای دفع از راه های گوارشی و ادراری است.) مشتق می شود

 

در هفته های 4 تا 7 تکامل ، cloaca توسط سپتوم uro-rectal به دو قسمت تقسیم می شود:

سینوس ادراری-تناسلی (Urogenital sinus) در قدام که به سه قسمت تقسیم می شود:

قسمت فوقانی: سینوس ادراری، مثانه را تشکیل می دهد.

قسمت لگنی: کل حالب و بخشی از دستگاه  تولید مثل را در زنان و مجرای پروستاتیک در مردان تشکیل می دهد.

قسمت تحتانی: بخشی از دستگاه تولید مثلی زن و مجرای ادرار در مردان است.

 

    کانال مقعد (خلفی):

مثانه ابتدا توسط آلونتس (allantois) تخلیه می شود. با این حال ، این حالت در طی رشد جنین از بین می رود و به یک بند ناف فیبری به نام اوراکوس تبدیل می شود.

بقایای اراكوس در بزرگسالان یافت می شود. رباط نافی میانی (median umbilical ligament) ، که اپکس مثانه را به ناف وصل می کند.(مراجعه کنید به آناتومی مثانه)

با رشد مثانه از سینوس ادراری-تناسلی (urogenital sinus) ، بخش های تحتانی مجاری مزونفریک (که به نام مجاری های Wolffian نیز شناخته می شود) را جذب می کند و به تریگون مثانه (تریگون در بخش آناتومی مثانه توضیح داده شده است) تبدیل می شود.

ساختار نهایی بین دو جنس مرد و زن متفاوت است

برای دیدن انیمیشن و اسلاید های بیشتر در رابطه با جنین شناسی سیستم یوروجنیتال در اینجا کلیک نمایید.

 

آناتومی کلیه(kidney anatomy) :

برای اینکه سلولهای بدن به طور مؤثر عمل کنند به یک محیط پایدار یا هموستاز نیاز دارند. کلیه به عنوان یک ارگان اصلی دفع کننده در حفظ یک محیط داخلی بهینه بسیار مهم است. کلیه انواع فرآورده های متابولیکی (اوره ، اسید اوریک و کراتینین) را از بین می برد و آب و الکترولیت را حفظ می کند. همچنین با تولید اریتروپویتین تولید گلبول قرمز را تحریک می کند. اگر کلیه درست عمل نکند محیط داخلی بدن به طرز چشمگیری تغییر می کند، به طوری که سلول ها دیگر عملکرد عادی نخواهند داشت.

 

آناتومی سیستم ادراری

موقعیت آناتومیکی (anatomical position):

کلیه ها دارای حدود 11 سانتیمتر طول و رنگ قهوه ای مایل به قرمز هستند که در دو طرف ستون مهره ها و دیواره خلفی حفره شکمی، بین عضلات کمر و حفره صفاقی قرار دارند. آنها به طور معمول از T12 تا L3 امتداد دارند. به دلیل وجود کبد ، کلیه سمت راست کمی پایین تر از کلیه چپ قرار می گیرد. غدد فوق کلیوی بلافاصله بر روی کلیه ها در یک قسمت جداگانه از فاشیای کلیوی قرار می گیرند.

هر کلیه توسط سه لایه بافت احاطه شده است.

یک کپسول فیبروزی به نام کپسول کلیوی(renal capsule)  سطح کلیه ها را پوشانده است.

کپسول چربی (adipose capsule) توده ای از چربی محیطی است که کپسول کلیه را احاطه کرده است.

یک لایه مضاعف از فاسیا به نام فاسیای کلیوی (renal fascia)، چربی را به طور کامل محصور می کند و آنها را به دیواره شکم محکم می کند.

 

از نظر داخلی ، کلیه ها ساختار پیچیده و منحصر به فردی دارند. پارانشیم کلیه را می توان به دو ناحیه اصلی تقسیم کرد

کورتکس (قشر) بیرونی و مدولای داخلی. کورتکس، داخل مدولا امتداد دارد و آن را به اشکال مثلثی تقسیم می کند که به عنوان اهرام کلیوی (renal pyramids) شناخته می شوند.

راس هرم کلیوی را پاپیلای کلیوی (renal papilla) می نامند. هر پاپیلای کلیوی با ساختاری موسوم به کالیس کوچک (minor calyx) همراه است كه ادرار را از هرم جمع می كند. چندین کالیس کوچک برای تشکیل یک کالیس بزرگ (major calyx) ادغام می شوند. ادرار از کالیس های اصلی وارد لگنچه کلیوی (renal pelvis) می شود که ساختاری مسطح و قیف شکل است. ادرار از لگنچه به حالب تخلیه می شود ، که آن را برای ذخیره به مثانه منتقل می کند.

حاشیه داخلی هر کلیه توسط یک شکاف عمیق مشخص شده است که به ناف (hilum) کلیوی معروف است و به عنوان دروازه اصلی کلیه عمل می کند. به طور معمول عروق کلیوی و حالب از طریق این ساختار وارد کلیه می شوند.

آناتومی سیستم ادراری

نفرون(nephron):

واحد عملکردی کلیه را نفرون می نامند. تقریباً 1 میلیون نفرون در هر کلیه وجود دارد.

آنها خون را تصفیه می کنند و ترکیبات خون را متعادل می کنند. نفرون لوله پیچیده‌ای متشکل از یک لایه بافت پوششی است که در یک انتها بسته است و در انتهای دیگر به درون لگنچه باز می‌شود. تعداد نفرونها در انسان پس از تولد افزایش نمی‌یابد اما طول نفرون در دوره رشد زیاد می‌شود.

نفرون را می توان با توجه به ظاهر و موقعیت آناتومیکی مجزا به چند بخش تقسیم کرد  که شامل گلومرول ، لوله نزدیک ، قوس هنله ، لوله دور و مجرای جمع کننده تشکیل شده است.

گلومرول (Glomerulus)
گلومرول ساختاری كروی كوچك است كه در مركز آن كلافی از مویرگهای گلومرولی قرار دارد كه توسط كپسول غشایی Bowman احاطه شده اند.
کپسول بومن و لوله پیچ خورده نزدیک بهم پیوسته است و هر مایعی را از طریق مویرگهای گلومرولی جمع می کند (تراوش) و آن را به سمت سایر بخش های نفرون هدایت می کند.
    لوله نزدیک (Proximal Tubule):

بحشی از نفرون که بلافاصله پس از گلومرول و در کورتکس کلیه قرار دارد و است. کل لوله نزدیک دارای یک عملکرد فیزیولوژیکی مجزا است و یک مسیر پیچ خورده حرکت می کند و به همین خاطر غالباً آن را لوله پیچ خورده نردیک (Proximal Convoluted Tubule) می نامند.

    قوس هنله (Loop of Henle):
قوس هنل بخشی از نفرون است که بعد از لوله‌ی پروگزیمال و در داخل مدولای کلیه قرار دارد حلقه هنله ضخامت متغیری دارد بطوریکه در کل بازوی نزولی و قسمت پایینی بازوی صعودی بسیار نازک است. در مقابل ، قسمت بالایی بازوی صعودی ضخیم است.

همانطور که از نظر آناتومیکی و بافت شناسی تمایز آنها نشان داده شده ، بخش های نازک و ضخیم حلقه هنله عملکردهای مختلفی را دارا می باشند. در انتهای حلقه صعودی ضخیم Henle ، تجمعی از بافت وجود دارد که با نام Macula Densa شناخته می شود و بخشی از دستگاه Juxtaglomerular است.

    لوله دور(Distal tubule):
لوله دوردر امتداد حلقه هنله و درون قشر کلیه قرار دارد. لوله‌ی دور مانند لوله نزدیک ، یک مسیر  پیچ خورده را دنبال کرده و معمولا لوله پیچ خورده دور (Convoluted Distal Tubule) نامیده می شود. بخش ابتدایی لوله‌ی دور دارای عملکرد متمایزی نسبت به بخش انتهایی است. بخش انتهایی لوله دور با مجرای جمع آوری کار می کند .این بخش ها غالباً Late Distal Tubule  و Collect Duct  نامیده می شوند و از نظر ساختار بافتی و عملکرد شبیه یکدیگرند.

مجرای جمع آوری ادرار (collecting duct):
مجرای جمع آوری بعد از لوله‌ی دیستال قرار دارد و از کورتکس شروع شده و به مدولا ختم میشود و محتویات لوله ادراری به درون آنها می‌ریزد. مجاری جمع کننده پس از ورود به لگنچه‌های کلیوی بهم ملحق شده و از تعدادشان کاسته می‌شود.

آناتومی سیستم ادراری

تامین شریانی کلیه (kidney arterial supply):

کلیه ها از طریق شریان های کلیوی ، که مستقیماً از آئورت شکمی جدا می شود و بلافاصله زیر منشاء شریان مزانتریک فوقانی قرار دارند، خون دریافت می کنند ،. با توجه به موقعیت آناتومیکی آئورت شکمی (کمی در سمت چپ خط میانی بدن) ، شریان کلیوی راست طولانی تر است و از پشت IVC عبور می کند.

شریان کلیوی از طریق ناف(hilum)  وارد شده و در سطح ناف ، به دو بخش قدامی و خلفی تقسیم می شود که به ترتیب 75٪ و 25٪ از خون رسانی به کلیه را انجام می دهند که این شاخه‌ها نیز متعاقباً به چندین شریان لوبی که نواحی فوقانی، میانی و پایینی کلیه را خونرسانی می‌کنند، تقسیم می‌شود.

این عروق، همزمان با ورود به پارانشیم کلیه بیشتر تقسیم می‌شوند و شریان‌های بین لوبی interlobar)- (arteries را می‌سازند که از حاشیه بیرونی هرم‌های مدولاری به سمت کورتکس امتداد می‌یابند.

در محل اتصال کورتکس و مدولا، این شریان‌های کوچک‌، شریان‌های عمودی را به وجود می‌آورند که در مسیر قوسی‌شکل امتداد پیدا کرده و شریان‌های قوسی (arcuate arteries) نامیده می‌شوند.

شریان‌های بین لوبولی از شریان‌های قوسی منشأ می‌گیرند که به طور عمودی به داخل کورتکس شاخه شاخه می‌شوند. عروق گلومرولی خون را از شریانچه‌های آوران که خود از شاخه‌های انتهایی شریان‌های بین لوبولی منشأ می‌گیرند، دریافت می‌کنند.

شریانچه‌های وابران بستر عروق گلومرولی را ترک کرده و شبکه‌ای عروقی در اطراف ساختمان‌های توبولی تشکیل می‌دهند. شریانچه‌های وابران گلومرول‌های نزدیک مدولا، حلقه‌های عروقی سنجاقی شکلی به نام عروق مستقیم (vasa recta) تشکیل می‌دهند که به طور عمقی درون مدولا امتداد می‌یابند.

 

تخلیه وریدی (venous drainage):

خون وریدی کلیه ها توسط وریدهای کلیوی چپ و راست تخلیه می شوند. آنها ناف کلیه را به صورت قدامی (نسبت به شریان های کلیوی) ترک می کنند و مستقیماً درون IVC خالی می شوند.

از آنجا که IVC کمی متمایل به سمت راست قرار دارد ، ورید کلیوی چپ طولانی تر است و جلوی آئورت شکمی در زیر منشاء شریان مزانتریک فوقانی حرکت می کند.

نکات بالینی(clinical points) :

1. صفحه اَوَسکولار کلیه (خط برودل) یک خط فرضی در امتداد حاشیه بیرونی و خلفی کلیه است که سگمان های کلیوی را که توسط بخش های قدامی و خلفی شریان کلیوی خونرسانی می شود ترسیم می کند. این یک دسترسی برای جراحی باز و آندوسکوپی کلیه مهم است ، زیرا خطر آسیب به شاخه های شریانی بزرگ را به حداقل می رساند.
2. شاخه های شریان کلیوی دارای انتهای آناتومیکی هستند (ارتباطی بین عروق وجود ندارد). دانستن این نکته از اهمیت اساسی برخوردار است زیرا تروما يا انسداد در يك شاخه شرياني در نهايت منجر به ايسكمي و نكروز پارانشيم كليه در آن ناحیه مي شود.

 

تامین عصبی کلیه (kidney nerve supply)

کلیه‌ها به طورکلی توسط سیستم عصبی اتونوم عصب‌دهی می‌شوند.

پایانه‌های عصبی سمپاتیک در تمامی قسمت‌های عروقی کلیه، توبول‌ها و دستگاه ژوکستاگلومرولی وجود دارد. تحریک سیستم سمپاتیک کلیوی سبب آزادسازی رنین از سلول‌های نزدیک گلومرول شده که باعث افزایش تولید آنژیوتانسین و آلدوسترون می‌شود.

 

آناتومی سیستم ادراری، آناتومی سیستم ادراری، آناتومی سیستم ادراری