CT Scan مغز

در این مطلب از پرتورسانه ، اندیکاسیون های CT Scan مغز و نحوه انجام اسکن بطور مفصل توضیح داده شده است.

سی تی مغز پرکاربردترین است، هرچند MRI امروزه پیشرفت های زیادی کرده است ولی رکن تصویربرداری برای مغز همچنان CT است.

دلایل زیادی برای انجام سی تی مغز وجود دارد که برخی از آنان عبارتند از:

۱. head trauma

که در این مورد CT ، golden choice می باشد؛ به دلیل اینکه تصویربرداری CT نسبت به MR مدت زمان کم تری طول می کشد و در صورت حرکت بیمار مشکل کمتری پیش می آید و همین طور CT قطعات شکسته را بهتر نشان می دهد ولی MRI این قابلیت را به خوبی CT ندارد.  بنابراین CT حربه ی راهبردی تشخیص تروما است.

۲. cerebrovascular accident) CVA)

تمام ضایعات که درون مغز وجود دارند می توانند به هر دلیلی ایجاد مشکل کنند. اگر خونرسانی به یک قسمت از مغز انجام نشود عمل آن قسمت مختل می گردد.

CVA به دو صورت است:

١ – ایسکیمیکال: خونرسانی انجام نمی شود.

۲-هموروژیکال: عدم خونرسانی همراه با خونریزی است چون قسمتی از رگ پاره شده است. که این دو تصاویر مختلفی در ct ایجاد می کنند.

تفاوت CT و MRI در اینجا زیاد است.

در صورت بروز ایسکمی و نبود هیچ گونه علامتی MRI می تواند پیش بینی کند که تا چه مدت ادامه دارد ولی CT چون سرعتش بالاتر است و هزینه ی پایین تری دارد و…. در صورت رخ داد CVA از CT استفاده می شود.

٣. تومور (Tumour)

در تومورها یک سری پارامتر هایی را باید در نظر بگیریم. تومور ها توده های فضاگیر اولیه یا ثانویه هستند.

توده های اولیه: خوش خیم و بدخیم

توده های ثانویه: متاستازهایی که از جاهای دیگر سرایت کردند مثل کنسر کولون و کنسر برست و اوروژنیتال (urogenital)

در تومور ها ما دو فاکتور اساسی را مد نظر داریم: ۱- خود تومور ۲- ادماتوز اطراف (هر چیزی که به نسج نرم اطراف فشار بیاورد می تواند ایجاد ادم بکند.)

تومور ها از تقسیم غیر قابل کنترل و بدون برنامه ی یک هسته شروع میشوند و به تدریج لایه های سلولی افزوده میشوند و هرچه که تومور بزرگ می شود خونرسانی به هسته و سلول های مرکزی کم می شود در واقع تومور مركز غیر فعال و اطراف و لایه های خارجی فعال دارد. سلول های هایپوکسیک که اکسیژن کم تری می گیرند نسبت به اشعه به شدت مقاوم هستند.

در تومورها تصویر برداری بر ۲ اصل استوار است:

With contrast & no contrast 

در بدون تزریق ، تومور را به صورت سایه می بینیم که ادم اطرافش هم مشخص می شود.

وقتی تزریق انجام می شود قسمت هایی از تومور که خون رسانی می شود (یعنی حاشیه ی تومو) به شدت enhance می شود و قسمت های مرکزی کم تر enhance می شود و بافت ادماتوز (edematous) هم تفاوتی نمی کند.

پس به راحتی این ۳ عامل با هم بررسی می شوند: ۱- ادم ۲- اکسیژنیت بودن ۳- هایپوکسی بودن

در تومور هم CT توانایی های بالایی دارد هرچند MRI هم می تواند کمک بیش تری بکند.

۴- بیماری های عفونی (infection)

بیماری های عفونی بر دو نوع هستند:

1- عفونی مقطعی ۲- آنهایی که ایجاد کیست می کنند مثل توبرکولوز (TB)

برای تشخیص کیست با تزریق و بی تزریق تصویر برداری انجام می شود که در مرکز و داخل کیست CT number پایین است و اطراف یک رینگ یا حاشیه تشکیل می شود.

اما عفونت های التهابی با تزریق شناخته می شوند. در التهاب خونرسانی بیشتر می شود و با افزایش CT number و enhance همراه است.

ولی همه ی infection ها قابل شناسایی نیستند مثل هرپس (یا تبخال)

۵- بیماری های متابولیکی (metabolic disease)

که در این ها فاکتور هایی در خون ممکن است به خاطر سیستم دفاعی بدن جابجا شود.

۶- Demyelination

بیماری هایی که غلاف میلین را از بین میبرند که معروف ترین آن MS است . golden choice ، CT نیست ولی کمکی می باشد. بیماری های مثل:

• پارالزى (paralysis)
• هیدروسفالی ( که در آن یکی از مجاری انتقال CSF بسته می شود و مایع CSF در چند بطن تجمع پیدا می کند و به مغز فشار می آورد. سرگیجه، سردرد و تهوع از علائم این بیماری است. اینجا هم CT ارزش دارد و به صورت عمده بدون تزریق است. فقط در یک یا دو مورد که مشکوک به وجود تومور در مسیر هستیم با تزریق میگیرم.)

پس در اینجا هم هر دو، هم با و هم بی تزریق انجام میشود تا علل انسداد بررسی شود ولی به صورت کلی تزریق ندارد.

انجام CT:

پس از پذیرش بیمار، باید مشخصات وارد شود و بیمار روی تخت بخوابد و از head rest استفاده شود (قسمتی از تخت که متحرک است و سر بیمار در آن قرار می گیرد تا سر در مرکز حفره ی گنتری واقع شود.)

تا حد امکان خط ویر شو ( virchow ‘ s line) با خط عمود بر تخت منطبق شود ( طبق گفته ی استاد: سوراخ گوش خارجی را به لبه ی فوقانی اوربیت وصل می کند. 

این خط به عنوان یک لندمارک در CT قابل توصیف است که با زاویه دادن به تخت (tilt) میتوان آن را عمود کرد. اگر هدف این است که اطلاعات خوبی به دست بیاوریم میزان تيلت باید کم باشد و ویر شو باید عمود باشد.

( خط قرمز بنابر Virchow’s line : Wikipedia است)

بیمار می خوابد و سانتر می شود و با سر وارد می شود (head first) قطعا سوپاین خوابیده و اگر اینها رو برای دستگاه تعربف نکنیم مارکر اشتباه میفتد.

باید مشخص کنیم که اسکات فیلم را چگونه بزنیم، باید پروفایل باشد تا ویرشو معلوم شود و زاویه ی تخت نسبت به بیمار به جای عمود باید ۹۰ یا ۲۷۰ درجه باشد، بلافاصله اسکات فیلم تهیه می شود.

در مغز دو ناحیه باید مدنظر قرار گیرد:

١- ناحیه ای که از فورامن مگنوم شروع میشود و تا پارا سلا ادامه دارد این قسمت به شدت اطرافش استخوانی است (گوش و بال اسفنوئید) بنابراین باید ملاحظات خاص این ناحیه را داشته باشیم.)

۲-نواحی خطرناک(مثل post . fossa و مخچه، سلاتورسیکا و پاراسلا)

هرچیز حجیم که به هیپوفیز فشار بیاورد به عصب اپتیک فشار وارد می کند.

بنابراین ناحیه فورامن مگنوم تا پاراسلا ضخامت مقطع کم هست. در سیستم های قدیمی 4 الی 5 میلی متر ضخامت،  ولی امروزه مولتی اسلایس (MSCT) یا آگزیال ۲.۵ میلی متر میزند. ضخامت از ناحیه پاراسلا به بالا در کانونشنال (10 – 8  میلی متر)  ولی مولتی اسلایس 5 میلی متر (در ناحیه ی مخ) است.

ضخامت مقطع کم (۲.۵ میلی متر) و استخوانی بودن این ناحیه باعث میشود که MA بالا باشد.

kV: معمولی ۱۲۰ چون حساسیت دتکتور در این حد بالاست.

Kernel یا image algorithm اهمیت دارد و در اینجا قطعا باید brain انتخاب شود و در بعضی دستگاه ها به دو صورت hard brain , soft brain تقسیم می شود. (در hard brain پیکسل ها بزرگتر میشود.)

برای مغز معمولا از bone window استفاده نمی کنیم مگر اینکه شکستگی در یکی از استخوان های پتروس باشد باید از bone plus (استخوان ریز) استفاده کرد.

ویر شو ممکن است در یک مورد مثل head trauma مد نظر قرار نگیرد در اینجا خط OMBL یا IOMBL مد نظر قرار می گیرد.

اگر شکستگی در پتروس باشد (استخوان کف) به راحتی کاور می شود و نشان داده میشود.

برای ct brain بیمار آمادگی خاصی نیاز ندارد.

کولیماسیون 16*0.6 میلی متر یا 2*0.5   میلیمتر

 تزریق ماده ی حاجب iomeprol با غلظت ۳۰۰ میلی گرم ید به بالا به میزان 100-80 میلی لیتر؛ سرعت تزریق 2 میلی لیتر بر ثانیه.

زمان رسیدن ماده حاجب از چین قدامی ارنج به مغز ۸-۱۵ ثانیه است اما زمانی که باید بگیریم این نیست در این زمان ما فقط عروق خونی را می بینیم و اطراف miss میشود. خون باید به حالت تعادل برسد، اگه جایی high light شود جلب توجه کرده و اطرافش را تحت شعاع قرار می دهد و دیده نمی شود برای همین باید اسکن در زمانی انجام شود که خون به تعادل برسد.
پس تایمی باید اختصاص داده شود تا ماده ی حاجب به تعادل برسد ۴۰-۵۰ ثانیه (زمان delay). وجود یا عدم وجود تزریق در تصویر باید مشخص شود.
اگر مولتی اسلایس (MSCT) باشد و بخواهیم بازسازی های بعدی انجام شود باید مشخص کنیم:

• اگر دستگاه ۱۶ اسلایس باشد ۱ تا ۱.۲۵ میلی متر بازسازی می شود
• اگر ۶۴ اسلایس باشد ۰.۶۲۵ – ۰.۵ میلی متر.

جایی که تومور یا عفونت وجود دارد ۱۶ را فعال می کنیم.

همیشه بازسازی را فعال می کنیم ولی شاید نیازی به باز سازی نباشد، اما برای اینکه نیاز نباشد بیمار برای بار دوم برای ct بیاید، با بازسازی اسکن را انجام میدهیم. در Gap ، brain یا interval نداریم (فاصله ای بین مرکز یک کات با مرکز کات بعدی نباید وجود داشته باشد).

Reconstruction kernel ؛ bone window یا Soft tissue نیاز به توقف تنفسی ندارد.

منبع : رادیولوژی ۸۹ دانشگاه علوم پزشکی تهران